واکاوي مفهوم مخاطره در قراردادها با تاکيد بر مفاهيم قمار و غرر

نویسندگان: محمود حکمت نیا و میثم نظری علوم

چکیده:

مخاطره، مفهومي است مورد توجه نظام هاي مختلف اقتصادي و حقوقي که هر يک در مواجهه با آن سياست گذاري ويژه اي انجام داده اند. قدر مسلم، عدم پذيرش برخي اقسام اعمال مخاطره آميز از سوي عموم اين نظام ها از جمله نظام اقتصادي و حقوقي اسلام است. با توجه به وجود کم و بيش مخاطره در عموم قراردادها، تبيين مفهوم و جايگاه اين عنصر، جهت تشخيص مخاطره مشروع از نامشروع، امري ضروري است. شيوه اي که مي تواند اين تبيين را تسهيل نمايد، احصا و عنصرشناسي (شناخت اجزاي تشکيل دهنده) قراردادهاي ملازم با عنصر مخاطره و برقراري ارتباط ميان عناصر شناسايي شده و عنصر مخاطره بوده تا از اين طريق بتوان طبقه بندي دقيقي از اين قراردادها مبتني بر مخاطره ارائه کرد. نتيجه بررسي عنصرشناسانه اين مصاديق قمار، گروبندي، غرر، عقود احتمالي و عقود شانسي به دست آمدن تعريفي تشکيکي از مخاطره است که بر اساس آن، پايين ترين سطح مخاطره در عقود و معاملات صحيح و بيشترين آن در قمار و گروبندي (قراردادهاي قماري) است و در اين بين نيز مخاطره موجد غرر (قراردادهاي غرري) قرار داد. مصاديق ديگر نيز هر يک بر اساس ميزان مخاطره موجود در آن، در يکي از اين سطوح سه گانه قرار خواهند گرفت. بنابراين در نظام اقتصادي و حقوقي اسلام، در سه سطح با مخاطره مواجه هستيم که هر سطحي قواعد خاص خود را داشته و مواجهه قانون گذار با آن متفاوت از ساير سطوح است. به طوري که در مقابل حمايت حداکثري از قراردادهاي صحيح، در بالاترين سطح مخاطره، نه تنها حمايتي وجود ندارد بلکه برخي موارد (قمار) مورد جرم انگاري نيز قرار گرفته است.