مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

در نظام حقوقی ایران بر خلاف برخی از کشور های دیگر روابط مالی بین زن و شوهر تابع اصل استقلال است به این معنی که زن می تواند دارای شغل باشد و درآمد حاصل از اشتغال خود را در هر امری که صلاح است خرج کند و شوهر هم نمی تواند درآمد و اموال زن را تصاحب نماید. با این تفاسیر زن نسبت به اموال خود دارای استقلال کامل است همچنین کار زن نیز جرء اموال او محسوب شده و دارای ارزش اقتصادی می باشد، با توجه به این استدلال زن مستحق اجرت المثل کارهایی خواهد بود که به درخواست شوهر انجام داده و از وظایف شرعی و قانونی او محسوب نمی شود. چراکه همانطور که گفته شد انسان در برابر انجام وظایف خود مستحق دریافت اجرت نیست.

اساسا مبنی قانونی مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت قاعده استیفاء از عمل غیر می باشد که موضوع ماده 336 قانون مدنی است. براساس این ماده هرگاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتا مهیای انجام آن عمل باشد عامل(شخصی که عملی را انجام داده) مستحق اجرت خود خواهد بود مگر اینکه مشخص شود در انجام عمل قصد تبرع داشته است.(قصد داشته که عمل را به صورت مجانی انجام بدهد) از ماده336 قانون مدنی می توان فهمید که اگر شخصی عملی را به درخواست یا دستور دیگری انجام دهد و آن عمل عرفا دارای ارزش اقتصادی باشد(عموم مردم یک جامعه آن عمل را بدون پول انجام نمی دهند) شخص مستحق اجرت اعمالی است که انجام داده اما اگر قصد تبرع (مجانی بودن) او ثابت شود شخص عامل(کسی که عملی را انجام داده) شایسته اجرت نخواهد بود.

مطابق قانون الحاق یک تبصره به ماده 336 قانون مدنی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، قانون گذار نگاه ویژه ای به انجام کارهای زن به درخواست زوج داشته و آن را مستحق اجرت دانسته این تبصره بیان می دارد:

(چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.) نحوه این محاسبه با جلب نظر کارشناس است.

همچنین قابل ذکر است که مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت همسر متوفی نیز با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری ممکن خواهد بود.

کارهایی که زن از بابت انجام آن ها شایسته دریافت اجرت است می توان به موارد ذیل از باب نمونه اشاره کرد: مرتب کردن ، نظافت کردن و جارو کردن خانه، پخت و پز غذا، شست و شوی البسه و ...

لازم به ذکر است که زوج باید در خصوص کارهایی از این قبیل قصد تبرع زن ( اینکه زن همه کارهایی که خارج از وظایف شرعی یا قانونی بوده است را به صورت مجانی انجام داده) را ثابت کند تا موظف به پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت نباشد.( مطابق ماده 336 قانون مدنی و قاعده استیفا از عمل غیر، اصل ب عدم تبرع است)

مطلب دیگر آن که: مطابق رای وحدت رویه صادره از دیوان عالی کشور به شماره 779 در تاریخ 15/05/1398 جمع حق برخورداری زن در تنصیف اموال با حق او برای دریافت اجرت کارهایی که به درخواست و یا دستور شوهر انجام داده تعارضی ندارد، به عبارت دیگر زن مطابق یکی از شروط مندرج در عقد نامه( شرط تنصیف اموال شوهر در صورتی که طلاق به درخواست شوهر و بدون دلیل محکمه پسند باشد) مستحق دریافت نصف اموال شوهر در زمان وقوع طلاق می باشد( جهیزیه زن شامل این اموال نشده و مالک جهیزیه زن می باشد نه شوهر) بدین ترتیب دریافت نصف اموال شوهر(حق تنصیف) از ناحیه زوجه مانع از دریافت اجرت المثل کارهای انجام شده به دستور شوهر و به توسط وی نمی باشد.

نکته:  براساس ماده 30 قانون حمایت از خانواده مصوب اسفند سال 1391: اگر زوجه( زن ) در دادگاه ثابت کند که به امر یا اذن زوج( مرد) از مال خود برای مخارج متعارف زندگی مشترک که برعهده مرد است هزینه کرده و زوج نتواند قصد تبرع (مجانی بودن) را ثابت کند، زوجه می تواند معادل آن هزینه ها را از شوهر خود بگیرد.

 (مقاله اجرت المثل ایام زوجیت و نحله با نگرشی بر قانون حمایت از خانواده، علی اصغر حاتمی، سیده فاطمه زبرجد)