عدم ابطال مصوبه افزایش چندبرابری هزینه آزادسازی مدرک تحصیلی

متن دادنامه

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۲/۹/۲۸

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکیان: آقایان و خانم ها مجتبی امینی رویندزق، مهدی حسین دوست، احمد راهداری، ایمان برکتین، امیرحسین چاوشی، حسین فخر، امیدرضا کاظمی، سید اسماعیل شفیعی، سید محمد امین حسینی، علی رضا نادعلی، عظیم آقا بابائی طاقانکی، عباس مرادى، على سیوف جهرمی، مبینا یوسفى، الناز مهرآیین، پریسا آقابابائی، سحر عظیمیان، فاطمه فاضلی نیک، مهسا علیزاده، آذر اوقانی آرانی و الهام حبیب زاده

طرف شکایت: سازمان امور دانشجویان و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

موضوع شکایت و خواسته: ابطال نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵-۱۴۰۱/۹/۷ رئیس سازمان امور دانشجویان

خواندگان: ۱. سازمان امور دانشجویان ۲. سازمان امور دانشجویان ۳. سازمان امور دانشجویان ۴. سازمان امور دانشجویان ۵.سازمان امور دانشجویان ۶. سازمان امور دانشجویان ۷. سازمان امور دانشجویان ۸. سازمان امور دانشجویان ۹. سازمان امور دانشجویان ۱۰. سازمان امور دانشجویان ۱۱. سازمان امور دانشجویان همگی به نشانی استان تهران – شهرستان تهران – تهران – م فردوسی خ انقلاب اسلامی خ شهید موسوی فرصت جنوبی ) پ ۲۷ –

۱۲. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۳. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۴. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۵. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۶. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۷. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۸. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۱۹. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۲۰. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۲۱. وزارت علوم تحقیقات و فناوری همگی به نشانی استان تهران – شهرستان تهران – تهران – شهرک قدس میدان صنعت خیابان خوردین خیابان هرمزان نبش خیابان پیروزان جنوبی وزارت علوم تحقیقات و فناوری

۲۲. دانشگاه شهید بهشتی به نشانی استان تهران – شهرستان تهران – تهران – ولنجک دانشگاه شهید بهشتی

۲۳. وزارت علوم تحقیقات و فناوری ۲۴. سازمان امور دانشجویان همگی به نشانی استان تهران شهرستان تهران تهران تهران

۲۵. سازمان امور دانشجویان به نشانی تهران – میدان فردوسی خیابان انقلاب اسلامی خیابان شهید موسوی فرصت جنوبی پلاک۲۷

۲۶. دانشگاه شهید چمران اهواز به نشانی استان خوزستان – شهرستان اهواز – اهواز – فلکه دانشگاه – دانشگاه شهید چمران ساختمان مرکزی حوزه ریاست طبقه دوم

۲۷. دانشگاه صنعتی اصفهان به نشانی استان اصفهان – شهرستان اصفهان – شهر اصفهان – دانشگاه صنعتی اصفهان

۲۸. سازمان امور دانشجویان به نشانی تهران – میدان فردوسی – خیابان انقلاب اسلامی خیابان شهید موسوی (فرصت جنوبی) پلاک ۲۷

۲۹. دانشگاه تبریز به نشانی استان آذربایجان شرقی – شهرستان تبریز – شهر تبریز – بلوار ۲۹ بهمن – دانشگاه تبریز

۳۰. سازمان امور دانشجویان به نشانی استان تهران – منطقه ۱۵، شهرستان تهران، بخش مرکزی شهر تهران محله ایرانشهر، خیابان شهید علی اکبر محمد آقا ، خیابان شهید سید عباس موسوی ، پلاک ۲۷ ، طبقه همکف

۳۱. سازمان امور دانشجویان به نشانی تهران – میدان فردوسی خیابان انقلاب خیابان شهید موسوی فرصت جنوبی) پلاک ۲۷

خواسته ها:

۱. ابطال بخشنامه شماره ۱۱۲۸۸۵/۴ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویان

۲. ابطال قسمت آخر بخشنامه ی شماره ۴/۱۲۲۸۵۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ در خصوص تسری اثر بخشنامه به دانش آموختگان سنوات گذشته مصوب سازمان امور دانشجویان

۳. ابطال بخشنامه ی شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان

۴. ابطال نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخه ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویان در خصوص افزایش هزینه های آزاد سازی مدرک تحصیلی دوره روزانه

۵. ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان مبنی بر هزینه های لغو تعهد آموزش رایگان

۶. ابطال متمم آن با شماره پیگیری ۷۵۵۴۸۱۴ نامه شماره ۴/۱۱۴۸۰۴ مورخ ۱۴۰۱/۹/۱۳ سازمان امور دانشجویان

۷. تقاضای ابطال مصوبه (آئین نامه، بخشنامه دستور العمل دولتی) ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص هزینه های لغو تعهد خدمت رایگان

۸.ابطال بخشنامه ی شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ وزارت علوم و تحقیقات و فناوری

۹. ابطال مصوبه شماره پیگیری ۷۵۴۷۹۰۶ نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویی

۱۰. ابطال دستور العمل شماره ۱۱۲۸۸۵/۴ مورخ ۰۷/۰۹/۱۴۰۱ سازمان امور دانشجویان

۱۱. ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویان در خصوص افزایش قیمت لغو تعهد دانشجویان و تسری آن به دانش آموختگان گذشته

۱۲. درخواست احراز وقوع تخلف (ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری)

۱۳. ابطال تصمیم دانشگاه شهید چمران اهواز وزارت علوم در خصوص نحوه محاسبه هزینه لغو تعهد خدمت آموزش رایگان

۱۴. ابطال عطف به ماسبق شدن (قید تاریخ ۱۴۰۱/۹/۷) از نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ رئیس سازمان امور دانشجویان

۱۵. ابطال ماده ۴۰ دستور عمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره نامه ۲۵۴۴۰۷ رو مورخ ۹۶/۱۱/۲ وزارت علوم

۱۶. درخواست ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ تاریخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان وزارت علوم در خصوص هزینه آزادسازی مدرک تحصیلی از تاریخ تصویب

۱۷. ابطال بخشنامه شماره ۱۲۸۸۵/۴ ۱ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ صادره از سازمان امور دانشجویان

۱۸. ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخه ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان

۱۹. ابطال بخشنامه سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان در خصوص هزینه لغو تعهد خدمت رایگانی

۲۰. ابطال مصوبه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ سازمان امور دانشجویان

۲۱. ابطال بخشنامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

۲۲. دستور موقت

۲۳. ابطال فراز پایانی بخشنامه به شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۰۹/۰۷ سازمان امور دانشجویان در خصوص هزینه های لغو تعهد دانشجویان

گردش کار:

شاکیان به موجب دادخواست هایی جداگانه ابطال نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵-۱۴۰۱/۹/۷ رئیس سازمان امور دانشجویان و ماده ۴۰ دستور العمل جامع ایفای تعهدات خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷ و ۱۳۹۶/۱۱/۲ را خواستار شده اند و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده اند که:

” در فراز پایانی نامه مورد شکایت مقرر شده است که هزینه های لغو تعهد خدمت آموزش رایگان دانشجویان و دانش آموختگان سنوات گذشته که قصد لغو تعهد خدمت آموزش رایگان را از تاریخ ۱۴۰۱/۹/۷ دارند، باید مطابق جدول تعرفه ابلاغی جدید پرداخت گردد. این امر که مقرره ای به زمان گذشته تسری یابد مغایر اصل عطف به ماسبق نشدن مقررات بوده و در تعارض با ماده ۴ قانون مدنی و اصول ۳۰ ، ۴۰ و ۱۶۹ قانون اساسی می باشد. ضمناً بنابر آیات قرآنی و قواعد فقهی متعدد از جمله آیه ۲۷۵ سوره مبارکه بقره و قاعده «نفی عسر و حرج و قبح تکلیف مالا یطاق اثر احکام ناظر بر آینده است که این اصل در فراز پایانی نامه شماره ۴ ۱۴۰۱/۹/۷-۱۱۲۸۸۵ رئیس سازمان امور دانشجویان رعایت نشده است. ضمناً ماده ۴۰ آیین نامه لغو تعهد اشاره به این دارد که گواهی انجام کار در حین تحصیل در مقاطع بالاتر برای مقاطع پایین تر در صورتی که متقاضی در دوره روزانه مشغول به تحصیل نباشد برای مقاطع پایین تر قابل قبول است. این ماده نیز خلاف اصل برابری قانون اساسی است زیرا از آنجایی که اشتغال همزمان با تحصیل در مقطع ارشد منع قانونی ندارد یک تبعیض آشکار بین دانشجوی شاغل و فرد غیر دانشجو شاغل هست. همچنین بین دانشجوی روزانه و دانشجوی شهریه پرداز نیز بدون دلیل تبعیض قائل شده است.”

متن نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵-۱۴۰۱/۹/۷ رئیس سازمان امور دانشجویان به شرح زیر است

رؤسای محترم کلیه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی دولتی کشور

با سلام

احتراماً بر اساس ماده ۶۸ دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷/ و – ۱۳۹۶/۱۱/۲ جدول هزینه های لغو تعهد خدمت آموزش رایگان به شرح پیوست جهت اجرا از تاریخ ۱۴۰۱/۹/۷ ابلاغ می شود. لازم به ذکر است مفاد این نامه شامل تمام دانشجویان و دانش آموختگان سنوات گذشته که قصد لغو تعهد خدمت آموزش رایگان را از تاریخ فوق دارند می‌شود

معاون وزیر و رئیس سازمان امور دانشجویان “

در پاسخ به شکایت مذکور، رئیس سازمان امور دانشجویان به موجب لایحه شماره ۴/۱۸۴۱۰۰-۱۴۰۲/۲/۳۰ توضیح داده است که:

“به استناد تبصره ۱ ماده ۴ آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۷ موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۳۵۹/۳/۱۲ شورای انقلاب هزینه های تحصیلی هر دانشجو یا دانش آموخته اعم از شهریه یا مابه التفاوت شهریه و کمکهای دریافتی که دانشجو یا دانش آموخته در صورت استنکاف از انجام تمام یا قسمتی از خدمت مذکور در ماده یک این آیین نامه مکلف به پرداخت آن خواهد بود به وسیله وزارت فرهنگ و آموزش عالی تعیین و دریافت خواهد شد. همچنین به موجب ماده ۶۸ دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۱۳۹۶/۱۱/۲ وزیر وقت علوم تحقیقات و فناوری مسئولیت اعلام سالانه هزینه های آموزش رایگان بر عهده این سازمان است. لذا این سازمان بر اساس صلاحیت و اختیارات قانونی خود و در راستای اجرای نص صریح مقررات اقدام به صدور بخشنامه معترض عنه نموده و برخلاف ادعای شاکی اقدام به قانونگذاری ننموده است ادعای عطف به ماسبق شدن بخشنامه معترض عنه به دلایل ذیل فاقد محمل قانونی است:

اولاً به موجب ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی و ماده ۱ آیین نامه اجرایی لایحه مذکور و همچنین دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مورخ ۱۳۹۶ دانشجویانی که از تحصیلات رایگان استفاده نمایند مکلفند برابر مدت تحصیل رایگان در کشور خدمت نمایند و در صورت استنکاف از خدمت مکلف به پرداخت هزینه مربوط به آموزش رایگان (به تناسب مدتی که خدمت نکرده اند) به دولت می باشند. بنابراین در صورتی که دانشجو از خدمات آموزش رایگان بهره مند شده باشد تعهد اصلی او انجام خدمت در کشور است و در فرض استنکاف از انجام تعهد، پرداخت هزینه های تحصیل به عنوان بدل از تعهد اصلی محسوب می شود. لذا تعهد دانش آموخته تنها یک موضوع دارد و آن انجام خدمت در داخل کشور است لکن به ایشان اختیار داده میشود با تأدیه وجه (بدل تعهد) ذمه خود را بری نمایند و برائت در این فرض نتیجه اجرای تعهد محسوب نمی شود. با توجه به مشخص بودن موضوع تعهد (انجام خدمت) گزینش بدل خرید تعهد تنها در هنگام اجرای متعهد به تأدیه وجه صورت می گیرد و نه هنگام اشتغال ذمه متعهد (زمان ثبت نام) و تابع ضوابط ناظر بر زمان پرداخت وجه (بدل انجام تعهد) خواهد بود. در واقع استنکاف از انجام خدمت در داخل کشور و تصمیم به پرداخت هزینه های تحصیل به گذشته سرایت نمی کند تا موجب شود ضوابط و هزینه های زمان ثبت نام ملاک عمل قرار گیرد.

ثانیاً اساساً اثر قانون و مقررات نسبت به آینده است و بخشنامه معترض عنه هم ناظر به آینده است. در پی ایجاد برخی از ابهامات در خصوص تسری به گذشته و عطف ماسبق شدن بخشنامه مذکور این سازمان نسبت به صدور بخشنامه تکمیلی به شماره ۴/۱۱۴۸۰۴-۱۴۰۱/۹/۱ اقدام و در بند ۳ بخشنامه مذکور نسبت به شفاف سازی عدم عطف به ماسبق شدن بخشنامه معترض عنه و شمول بخشنامه معترض عنه در خصوص افرادی که پس از تاریخ ابلاغ آن بخشنامه اقدام به ثبت تقاضای لغو تعهد در سامانه مربوطه می نمایند، اطلاع رسانی نموده است. همچنین طی بخشنامه تکمیلی به متقاضیانی که درخواست لغو تعهد خود را تا پایان روز ۱۴۰۱/۹/۷ در سامانه سجاد ثبت نموده اند مهلت ۳ ماهه جهت تکمیل فرایند لغو تعهد و برخورداری از محاسبه هزینه آموزش رایجان به نرخ گذشته اعطا شده است.

ثالثاً مفهوم مخالف مواد ۴۴ و ۴۵ دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۱۳۹۶ مبین شمول بخشنامه معترض عنه به کلیه دانش آموختگان بهره مند از مزایای آموزش رایگانی است که پس از تاریخ بخشنامه مذکور متقاضی لغو تعهد میباشند. به عبارت واضح تر استناد شاکی به مواد مذکور در راستای ملاک قرار گرفتن سال پذیرش به عنوان مبنای محاسبه بدهی آموزش رایگان بدون توجه به قید مورد اشاره در مواد مذکور صورت گرفته است.

برخلاف ادعای شاکی بخشنامه معترض عنه مغایر اصول قانون اساسی نیست توجه آن مقام را به این نکته ظریف جلب مینماید که علاوه بر اینکه برخی از قوانین مربوط به آموزش رایگان پیش از تصویب قانون اساسی وجود داشته است سایر مقررات مزبور در موازات و مکمل قانون اساسی و سایر قوانین بالا دستی در خصوص موضوع قرار دارد. بدیهی است که هزینه تحصیل دانش آموختگانی که از مزایای آموزش رایگان بهره مند میشوند در صورت انجام تعهدات قانونی مربوطه اساساً رایگان است و وجهی از آنها دریافت نمی شود بنابراین مغایرتی با قانون اساسی وجود ندارد. “

پرونده در راستای ماده ۸۴ قانون دیوان عدالت اداری به هیأت تخصصی فرهنگی آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع شد و این هیأت به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۲۱۸۸۹۲۳-۱۴۰۲/۸/۲۳ ماده تشخیص نداد و به رد شکایت رأی صادر کرد. رأی مذکور به دلیل عدم اعتراض از سوی رئیس یا ده نفر از ۴۰ دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزشی رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷ / و – ۱۳۹۶/۱۱/۲ را قابل ابطال قضات دیوان عدالت اداری قطعیت یافت.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۲/۹/۲۸ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

اولاً ایفای تعهد ناظر به اشخاصی است که برابر ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد (۷) و (۸) قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی اصلاحی مصوب ۱۳۵۸/۷/۳۰)، موجبات ایفای تعهد ایشان منتفی نشده و کماکان اعتبار تعهد به قوت خود باقی است.

ثانیاً موضوعیت ماده ۷ لایحه قانونی مزبور انجام و ایفای تعهد در قبال تحصیل رایگان است مگر با امتناع متعهد و نتیجتاً تبدیل تعهد به پرداخت هزینه به عنوان بدل از تعهد که در این صورت ملاک محاسبه هزینه زمان امتناع متعهد در برابر تعهد و تبدیل آن است و در نتیجه محاسبه هزینه تعهد تبدیل شده میبایست بر مبنای زمان تبدیل باشد.

ثالثاً با توجه به اینکه مرجع تصویب کننده لایحه قانونی اصلاح مواد (۷) و (۸) قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۳۵۸ ۷/۳۰ شورای انقلاب است و براساس تبصره (۲) ماده (۱) و تبصره (۱) ماده (۴) آیین نامه اجرایی تبصره ماده (۷) لایحه قانونی مذکور مصوب ۱۳۵۹/۳/۱۲ همان مرجع یعنی شورای انقلاب با حذف ضرورت تصویب هیأت وزیران صلاحیت و اختیار تعیین میزان هزینه تبدیل تعهد را به وزارت فرهنگ و آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری محول نموده که این امر نیز در تصویب دستور العمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزشی رایگان مراعات شده است، لذا ایرادی به صلاحیت و اختیار مرجع تصویب کننده از این حیث وارد نیست.

رابعاً با التفات به مدافعات مرجع تصویب کننده میزان هزینه تعیین شده با لحاظ شاخص بهای تورم و از باب محاسبه هزینه واقعی مستدل است و تفاوت آن با سنوات گذشته ملاکی جهت مغایرت آن با موازین قانونی نیست. بنا به مراتب فوق نامه شماره ۴/۱۱۲۸۸۵ مورخ ۱۴۰۱/۹/۷ رئیس سازمان امور دانشجویان در حدود اختیار مقام صادر کننده آن بوده و مغایرتی با قوانین و مقررات نداشته و ابطال نشد. این رأی براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

حکمتعلی مظفری

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری