سند ملی علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی

شماره۱۰۷۱۸/۹۲/دش                                                                   ۱۱/۹/۱۳۹۲ سند ملی علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی (مصوب جلسه ۷۳۷ مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی) معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ـ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ـ وزارت جهاد کشاورزی ـ وزارت صنعت، معدن و تجارت جهاد دانشگاهی ـ مرکز همکاری‌های فناوری و نوآوری ریاست جمهوری شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی «سند ملی علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی» که در جلسه ۷۳۷ مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی و با استناد به بند (۳ـ۲) فصل سوم سند نقشه جامع علمی کشور به تصویب رسیده است، به شرح ذیل برای اجرا ابلاغ می‌شود: مقدمه: با ارتقای سطح بهداشت و کشف درمان‌های جدید، سطح سلامت جوامع و میانگین طول عمر در جهان افزایش یافته است. با این حال درمان بیماری‌های مزمنی که با زوال و تخریب بافت و ارگان همراه هستند و همچنین بیماری‌های ارثی و سرطان‌ها هنوز از چالش‌های حل نشده پزشکی امروز به شمار می‌آیند. در سال‌های اخیر، دانشمندان خواص سلول‌های ویژه‌ای را به نام سلول‌های بنیادی توصیف کرده‌اند که امید فراوان است بتوان از آنها در درمان چنین بیماری‌هایی سود جست. این سلول‌ها قابلیت نوسازی و تمایز به انواع سلول‌های بدن را دارا هستند. در افق توسعه این علم امکان تولید و ترمیم بافت و بازسازی اعضای بدن با استفاده از سلول‌های بنیادی در مهندسی بافت و طب بازساختی و همچنین درمان بیماری‌های ارثی و سرطانی کاملاً نمایان شده و به نظر می‌رسد که در آینده نه چندان دور بشر دغدغه از دست دادن بافت و اعضای حیاتی را با کمک فناوری سلول‌های بنیادی و علوم مرتبط فراموش نماید. گرایش شدید محققین و دانشمندان جهان به این شاخه از علم و فناوری و سرمایه‌گذاری‌های سنگین کشورهای پیشرفته در این حوزه، حاکی از نقش مهم و چشمگیر این شاخه از علم و فناوری در کسب سهم مهمی از درمان بیماری‌ها در آینده نزدیک دارد و پیش‌بینی می‌شود کشورهای صاحب فناوری در این حوزه از کشورهای صاحب اقتدار در سطح ملی و بین‌المللی محسوب شوند. پیشرفت‌های به دست آمده در جمهوری اسلامی ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و طب بازساختی با وجود سرمایه‌گذاری اندک، نشان دهنده استعداد بالای رشد کشور در این حوزه است به‌طوریکه هم اکنون جمهوری اسلامی ایران از لحاظ تولید مقالات حائز رتبه دوم در بین کشورهای اسلامی است. بررسی مقالات نشان می‌دهد که علیرغم روند رو به رشد در شاخص‌های کیفی، میانگین تعداد ارجاعات برای مقالات ایرانی هنوز کمتر از متوسط جهانی است. مسلماً افزایش سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی در این حوزه می‌تواند باعث کسب جایگاه شایسته در منطقه و جهان توسط جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ گردد. با توجه به جایگاه بالای این فناوری برتر در دنیا و اهمیت درمانی و ارزش اقتصادی آن برای جامعه، همچنین قرار گرفتن علوم سلول ‌ های بنیادی در بند (۳ـ۲) فصل سوم سند نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت‌های (الف) در علوم پایه و کاربردی، داشتن یک سند توسعه علم و فناوری که به نکات لازم برای توسعه این حوزه توجه کافی مبذول داشته باشد، امری واجب و اجتناب‌ناپذیر است. ماده۱ـ تعاریف ۱ـ سلول بنیادی: سلولی است تمایز نیافته که توانایی خود نوزایی و توانایی تمایز به سلول‌های تمایز یافته‌تر را داراست. ۲ـ مهندسی بافت: علم و فناوری است که با استفاده از انواع سلول‌ها (بنیادی و غیر بنیادی) و داربست‌ها و مواد خارج سلولی، به تولید بافت می‌پردازد. ۳ـ طب بازساختی: شاخه‌ای از طب است که با استخراج، فرآوری، تولید و تمایز و یا تغییر ژنتیک سلول‌ها (بنیادی و غیربنیادی) و نیز تولید و تکثیر بافت‌های طبیعی و مصنوعی به درمان بیماری‌ها می‌پردازد. ۴ـ علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی: به علوم و فناوری‌های مرتبط با انواع سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت و طب بازساختی، علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی گفته می‌شود. ۵ ـ حوزه سلول‌های بنیادی: حوزه سلول‌های بنیادی شامل کلیه نهادها و عوامل دخیل در امر پژوهش ، آموزش ، فناوری ، تولید ، درمان و خدمات‌رسانی و بهره­برداری از انواع سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های مرتبط می‌باشد. ماده۲ـ ارزش‌ها ۱ـ التزام به دستورات اساسی اسلام از جمله حفظ کرامت و حرمت انسانی و ایجاد روحیه عبودیت با تقویت نگرش توحیدی به دستاوردهای این علم ۲ـ توسعه و کاربرد دانش سلول‌های بنیادی توأم با رعایت احکام فقهی و اخلاق حرفه‌ای اسلامی به منظور ارتقای سلامت جامعه ۳ـ برخورداری عادلانه و دسترسی مناسب جامعه علمی به بسترهای تحقیقاتی و اقشار جامعه و امت اسلامی به خدمات این حوزه ۴ـ خودکفایی در فناوری و گسترش زیرساخت‌های بومی لازم در سطوح برتر بین‌المللی و نیل به استقلال اقتصادی ۵ ـ حرکت در مرزهای علم و فناوری و افق‌گشایی علمی مبتنی بر بنیان‌های معرفتی اسلام ۶ ـ تقویت روحیه مشارکت و مسئولیت‌پذیری در محققین، فناوران و نهادها و تقدم مصالح عمومی بر منافع بخشی و فردی ماده۳ـ چشم‌انداز با ایمان به یاری پروردگار و توکل بر او، حوزه علوم و فناوری سلول‌های بنیادی در افق ۱۴۰۴، حوزه‌ای است مبتنی بر مبانی معرفتی، اصول اخلاقی و ارزش‌ها و احکام اسلامی با تکیه بر زیرساخت‌های بومی و دارای منابع انسانی و فیزیکی مورد نیاز و توسعه‌یافته، الهام‌بخش، افتخارآفرین و دارای تعاملات گسترده ملی و بین المللی با اولویت کشورهای همسو، کارا و قابل اتکا در تأمین نیازهای راهبردی و جاری جامعه ایرانی و جهان اسلام، دارای سهم مؤثر در تولید دانش و ثروت ملی و حائز رتبه اول در سطح منطقه و کشورهای اسلامی و در زمره ۱۰ کشور برتر جهان در تولید علم و ثروت ماده۴ـ سیاست‌ها ۱ـ تفکیک متولیان عرصه سیاست‌گذاری، نظارت و اجرا در حوزه سلول‌های بنیادی ۲ـ افزایش بهره‌وری، صرفه‌جویی و استفاده بهینه از امکانات در حوزه سلول‌های بنیادی ۳ـ خوداتکایی، اشتغال‌زایی و استفاده حداکثری از توان داخلی در این حوزه ۴ـ کاهش تصدی‌گری دولت، تقویت بخش خصوصی و حمایت از ایجاد و توسعه کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان ۵ ـ مشارکت حداکثری بخش خصوصی، تعاونی‌ها، نهادهای غیردولتی و سرمایه‌گذاران خارجی و تأکید بر هماهنگی و انسجام بین نهادها ۶ ـ توجه به بنیان­های فلسفی و مبانی فقهی حوزه سلول‌های بنیادی ۷ـ رعایت اصول اخلاقی، مذهبی و اجتماعی در توسعه حوزه سلول‌های بنیادی ماده۵ ـ اهداف کلان ۱ـ خوداتکایی در مواد اولیه، تجهیزات آزمایشگاهی به ویژه مواد مصرفی و حیوانات آزمایشگاهی و خدمات، به گونه‌ای که تا ۹۰ درصد از ارزش این گونه مواد در کشور قابل تولید باشد. ۲ـ تولید ثروت ملی از طریق به‌کارگیری علم و فناوری سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های آن در درمان بیماری‌های مختلف به گونه‌ای که ۲ درصد از ارزش بازار جهانی مرتبط با سلول‌های بنیادی متعلق به جمهوری اسلامی ایران باشد ۳ـ دستیابی به استقلال و خودکفایی در انواع بانکهای سلولی ملی مرتبط۱ ۴ـ مشارکت بخش‌های غیردولتی در تحقیقات، توسعه فناوری و تولید ثروت با حفظ نقش سیاست‌گذاری و نظارتی دولت به طوری که حداقل ۲۰ درصد از مراکز سلول درمانی مجاز از بخش غیر دولتی باشند ۵ ـ تولید دانش و فناوری‌های نوین تا ارتقا به رتبه دهم دنیا از نظر کمی و کیفی و نشر مقالات در مجلات بسیار معتبر ماده۶ـ راهبردها ۱ـ ایجاد و ارتقای زیرساخت‌های لازم برای توسعه و خوداتکایی و کسب مرجعیت علمی و فناوری در این حوزه ۲ـ ترویج، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی به منظور بهره‌مندی صحیح جامعه علمی از دستاوردها و پیشرفت‌های این حوزه ۳ـ تعامل فعال و اثرگذار با دیگر کشورها به خصوص کشورهای منطقه و جهان اسلام ۴ـ تدوین، بازنگری، اصلاح و روزآمد ‌کردن قوانین، مقررات و استانداردهای مربوطه در این حوزه ۵ ـ جذب، تربیت و توانمندسازی نیروی انسانی لازم در زمینه تحقیقات، فناوری و خدمات در این حوزه ۶ ـ حمایت از انجام تحقیقات در راستای تولید دانش و توسعه فناوری به ویژه در موضوعات اولویت‌دار ۷ـ تجاری‌سازی دستاوردها، تقویت تولید، ساماندهی خدمات و تسهیل فضای کسب و کار ۸ ـ تعامل فعال و مؤثر با دیگر علوم مرتبط به ویژه حوزه علوم دینی ۹ـ الهام‌گیری از آموزه‌های الهی در حوزه‌های فقهی، اخلاقی و معرفتی در سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرای علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی ماده۷ـ اقدامات ۱ـ ایجاد و توسعه مراکز تحقیقات، فناوری، تولید و خدمات علوم سلول‌های بنیادی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و مؤسسات علمی و پژوهشی واجد شرایط با توجه به نیاز کشور (۱) ۲ـ ایجاد سامانه اطلاعات و شبکه تحقیقات و فناوری و اطلاع‌رسانی در مواد، تجهیزات، نیروی انسانی، خدمات و منابع علمی (۱) ۳ـ تقویت و حمایت از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مرتبط در تأمین تجهیزات و مواد مصرفی و فضای فیزیکی (۱) ۴ـ ایجاد مراکز تولید و تکثیر و نگهداری حیوانات آزمایشگاهی مورد نیاز (۱) ۵ ـ ایجاد بانک اطلاعات داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی (۱) ۶ ـ ایجاد بانک‌های سلولی و بافتی مورد نیاز در استان‌ها و شبکه‌سازی بین آن‌ها (۱) ۷ـ ایجاد شبکه‌ی آزمایشگاهی سلول‌های بنیادی و ارتباط با سایر شبکه‌های آزمایشگاهی به منظور هم‌افزایی امکانات کشور (۱) ۸ ـ ارزیابی و رتبه‌بندی مراکز، مؤسسات، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها بر اساس نظام اعتبار‌سنجی ملی و بین‌المللی در حوزه سند (۱) ۹ـ ایجاد مراکز نگهداری، آزمایشگاهی و جراحی حیوانات کوچک و بزرگ در مراکز تحقیقاتی مرتبط به منظور انجام مطالعات پیش بالینی (۱) ۱۰ـ افزایش و توسعه مراکز پژوهشی ـ درمانی در تراز کشورهای پیشرفته (۱) ۱۱ـ ایجاد انواع مراکز سلول درمانی استاندارد در ترازهای بین‌المللی (۱) ۱۲ـ انتشار چاپی و الکترونیکی خبرنامه‌ها، مجلات و نشریات علمی ـ تخصصی و کتب در عرصه داخلی و بین‌المللی (۲) ۱۳ـ به کارگیری رسانه‌های عمومی و ظرفیت اطلاع‌رسانی مدارس و دانشگاه‌ها به منظور ترویج استفاده صحیح از دستاوردهای حوزه سلول‌های بنیادی (۲) ۱۴ـ حمایت از برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌ها و نشست‌های علمی و ترویجی (۲) ۱۵ـ عضویت و مشارکت فعال در مجامع علمی مرتبط بین‌المللی (۳) ۱۶ـ توسعه همکاری‌های مشترک با کشورهای هدف به منظور انتقال فناوری و صادرات محصولات و خدمات آن (۳) ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ۱ـ بند ناف و مزانشیمی و القا شده ( ips ) ۱۷ـ بسترسازی برای مؤسسات پژوهشی داخلی برای همکاری‌های بین‌المللی در موضوعات پژوهشی، انتقال فناوری، تجاری‌سازی و درمانی (۳) ۱۸ـ تدوین مقررات سلول درمانی و دستورالعمل‌های لازم و پیگیری تصویب آن (۴) ۱۹ـ تدوین و ترویج کدهای اخلاقی مورد نیاز برای مراکز و مؤسسات آموزشی، پژوهشی و درمانی در حوزه سلول‌های بنیادی (۴) ۲۰ـ تدوین استانداردهای لازم برای فعالیت‌های تحقیقاتی، درمانی، تولیدی و زیرساخت‌های لازم به ویژه در زمینه بانک‌ها و فرآورده‌های سلول، بافت و ارگان و تصویب آنها در مراجع ذیربط (۴) ۲۱ـ ایجاد رشته‌ها و گرایش‌های مورد نیاز در مقاطع تحصیلات تکمیلی (۵) ۲۲ـ اعزام متخصصان و کارشناسان به مراکز علمی ـ درمانی داخل و خارج برای یادگیری فناوری و مهارت‌های موردنیاز و دعوت از متخصصین برجسته خارج از کشور به منظور آموزش و انتقال دانش (۵) ۲۳ـ تدوین فهرست موضوعات اولویت‌دار و طراحی و شناسایی ساز و کارهای نحوه حمایت از آنها (۶ و ۷) ۲۴ـ اعطای پژوهانه تحقیقاتی به پژوهشگران و فناوران در موضوعات مورد نیاز کشور با اولویت استعدادهای برتر (۶) ۲۵ـ حمایت از انتشار نتایج تحقیقات انجام شده در مجلات و ارائه در کنفرانس‌های بین‌المللی (۶) ۲۶ـ تشویق محققین و مراکز به فعالیت در مرزهای دانش و فناوری در این حوزه (۶) ۲۷ـ تشویق بخش غیردولتی برای سرمایه‌گذاری در زمینه سلول‌های بنیادی جهت تحقیق، تولید، صادرات محصولات و ارائه خدمات (۶ و ۷) ۲۸ـ جلب مشارکت مردمی، خیرین و نهادهای عمومی غیر دولتی نسبت به حمایت‌های مادی و معنوی از فعالیت‌های علمی و تجاری در این حوزه (۶ و ۷) ۲۹ـ حمایت از تولید تجهیزات و مواد پرمصرف توسط مؤسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی (۷) ۳۰ـ حمایت از ارائه خدمات درمانی مبتنی بر علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی (۷) ۳۱ـ پوشش بیمه‌ای کلیه خدمات سلول درمانی دارای توجیه اقتصادی، اجتماعی و مورد تأیید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی (۷) ۳۲ـ تدوین تعرفه‌های واقعی و عادلانه خدمات پژوهشی، تشخیصی و درمانی در حوزه سلول‌های بنیادی (۷) ۳۳ـ حمایت از بازاریابی تولیدات و خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه (۷) ۳۴ـ حمایت از نظریه‌پردازی و تحقیق در حوزه علوم پایه مرتبط با علوم سلول‌های بنیادی با نگرش کاربردی برای کشف افق‌های جدید علمی و خلق علوم میان‌رشته‌ای جدید (۸) ۳۵ـ افزایش تولید علم دینی در زمینه احکام و اخلاق مرتبط با سلول‌های بنیادی از طریق اموری مانند ایجاد مراکز پژوهشی و راه‌اندازی رشته‌های علمی مناسب در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی (۹) ۳۶ـ تعامل اندیشمندان علوم دینی و متخصصان سلول‌های بنیادی به منظور تطابق فعالیت‌های علمی این حوزه با فلسفه و احکام اسلامی (۹) ماده۸ ـ ساز و کار اجرای سند ۱ـ شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه سیاست‌گذاری کلان، هماهنگی کلان و نظارت کلان بر اجرای این سند را بر عهده دارد. ۲ـ ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور نیز مسئولیت رصد اجرای این سند را بر عهده داشته و بازنگری‌های لازم در سند و گزارش کلان مربوطه را در فواصل زمانی مشخص به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه خواهد نمود. ۳ـ «ستاد توسعه علوم و فناوری­های سلول­های بنیادی» که به‌اختصار در این سند ستاد نامیده می‌شود، وظیفه سیاست‌گذاری اجرایی، راهبری، هماهنگی و ایجاد ارتباطات بین دستگاهی لازم اعم از دولتی و خصوصی برای گسترش فناوری و صنایع دانش‌بنیان در این حوزه در چارچوب این سند را بر عهده دارد. این ستاد دارای یک شورا و یک دبیرخانه است. تبصره: دبیرخانه ستاد در معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور مستقر می­شود. ماده ۹ـ اعضای شورای ستاد ۱ـ معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور (رئیس ستاد) ۲ـ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (نایب رئیس ستاد) ۳ـ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یا معاون ذیربط ۴ـ وزیر جهاد کشاورزی یا معاون ذیربط ۵ ـ وزیر صنعت، معدن و تجارت یا معاون ذیربط ۶ـ رئیس جهاد دانشگاهی ۷ـ رئیس مرکز همکاری‌های فناوری و نوآوری ریاست جمهوری ۸ ـ رئیس شورای تخصصی حوزوی ۹ـ نماینده ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ۱۰ـ معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۱ـ معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۲ـ دو نفر متخصص شامل یک نفر در حوزه پزشکی و یک نفر در حوزه دامپزشکی با معرفی معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور ۱۳ـ یک نفر متخصص در حوزه‌های ذیربط با معرفی پژوهشگاه رویان تبصره: متخصصین موضوع بندهای ۱۲ و ۱۳ با حکم رئیس ستاد به مدت چهار سال منصوب شده و انتخاب مجدد آنها بلامانع است. ۱۴ـ دبیر ستاد تبصره ۱: دبیر ستاد توسط رئیس ستاد به مدت ۴ سال انتخاب می‌شود و انتخاب مجدد ایشان بلامانع است. تبصره ۲: آیین‌نامه داخلی شورای ستاد، به پیشنهاد معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور توسط شورای ستاد به تصویب می‌رسد. ماده ۱۰ـ وظایف ستاد ۱ـ اجرایی‌سازی اقدامات، هماهنگی و پیگیری ارتباطات بین دستگاهی برای گسترش فعالیت‌ها و پایش و رصد اقدامات در حوزه‌های تعریف شده در سند ۲ـ تهیه و تدوین برنامه عملیاتی برای اجرایی‌سازی اقدامات سند در هر سال ۳ـ هدایت و پیگیری تعاملات بین بخش‌های دولتی و خصوصی برای دستیابی به اهداف سند ۴ـ حمایت علمی، اطلاعاتی، تسهیل­ گری و معنوی از شرکت‌های دانش‌بنیان و طرح‌های دارای ظرفیت فناوری و تجاری‌سازی ۵ ـ حمایت‌های تشویقی از فعالیت‌های علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه سند، مبتنی بر آیین‌نامه‌های مصوب در شورای ستاد ۶ ـ بررسی تحولات داخلی و بین‌المللی بخش به منظور دستیابی به اهداف سند و ارائه پیشنهاد اصلاحات لازم برای بازنگری و به روز رسانی سند به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ۷ـ ارزیابی مستمر و نظارت بر حسن اجرای برنامه‌های محول‌شده به دستگاه‌ها و همچنین پایش شاخص‌ها و ارائه گزارش سالانه به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور تبصره۱: این گزارش شامل میزان تحقق اهداف و مقادیر شاخص‌های سند و همچنین فرآیند استخراج آن‌ها خواهد بود. تبصره۲: عناوین شاخص‌های لازم در چهار سرفصل پژوهش و فناوری، آموزش و سرمایه انسانی، اقتصادی و زیرساختی توسط ستاد پیشنهاد و توسط ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور نهایی‌سازی می­شود. تبصره۳: دولت موظف است بودجه‌های مورد نیاز ستاد را در قالب یک ردیف مستقل در لوایح بودجه سنواتی و برنامه‌های توسعه پنج ساله پیش‌بینی نماید. تبصره۴: ساختار تشکیلاتی و شرح وظایف دبیرخانه ستاد، ‏در ستاد تهیه و به تصویب مراجع ذیصلاح قانونی خواهد رسید.‏ تبصره۵: نهادها و دستگاه‌های مرتبط با حوزه سند، ملزم به همکاری با ستاد می‌باشند. تبصره۶: ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور در صورت نیاز به اصلاح ساختارها و ساز و کارهای نهادهای ذی‌ربط، از طریق مراجع ذیصلاح گردش کار لازم را انجام خواهد داد. ماده۱۱ـ این سند مشتمل بر یازده ماده و ده تبصره در جلسه  ۷۳۷ مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و از تاریخ تصویب لازم‌الاجراست و کلیه مصوبات و سیاست‌های مغایر با آن، لغو و بلا اثر خواهد بود. رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ـ حسن روحانی